Kişiliğimizin Kalın Surları :SAVUNMALARIMIZ

Annenin sıcak, huzurlu ve güvenli dünyasından karmaşanın, belirsizliklerin ve kaosun olduğu gerçek dünyaya geliriz. Gerçek dünya da yaşayabilmek o kadar da kolay değildir. Bir taraftan kendimizi tanımaya ne olduğumuzu anlamaya çalışırken bir taraftan da çevrenin tehlikelerinden korunmaya çalışız. Çevreyle kurduğumuz iletişim dünyayı tanımamızı sağlarken temas anında yaşadığımız duygular da kendimize ilişkin düşünceler oluşturmamıza sebep olur. Yani iletişim kurduğumuz kişileri yada nesneleri kendimizi iyi hissettiriyorsa olumlu yaşantı, kötü hissettiriyorsa olumsuz yaşantı olarak kodlarız zihnimize. Kendimizi ve çevremizdeki kişileri temas anında olayın bizde yaşattığı duyguya göre iyi-kötü diye ikiye ayırmaya başlarız. 5 yaşlarına kadar devam eden bu duygu ve düşünceler sağlıklı ebeveyn tutumlarıyla iyiyi ve kötüyü içinde barındıran bir benlik yapısına dönüşür. Eğer çocukluk döneminde kişiliğimizi bütün olarak algılamayı gerçekleştiremezsek etrafımızdaki insanları da siyah ve beyaz olarak görmeye başlarız. Siyah tarafımızı tetikleyenleri siyah, beyaz tarafımızı tetikleyenleri de beyaz olarak tanımlarız. Artık hayatı kendi içindeki siyahı korumaya çalışan bir beyaz edasıyla sürdürmeye başlarız. Kendimizi daha iyi hissetmek ve daha güçlü olabilmek için olumsuz taraflarımızı temsil eden siyahı kuşatan beyaz bir çadır kurarız. Çadırın beyaz tarafının siyah tarafıyla temas etmeyeceği şekilde birbiriyle bağlantılı direklerle yükseltir, kazıklar çakıp ipleri gerdiririz . Gelebilecek darbeye dayanıklı olduğunu, en azından direklerden birinin yıkılmasıyla çadırın çökmeyeceğini, yeni direk dikinceye ve çöken tarafın bezini tekrar gerdirinceye kadar diğer direklerin taşıyabileceğini biliyor olmamız bize güven duygusu verir .  Bekli de halk arasında “özgüven” denen duygu buradan besleniyordur.

           

Bu şekilde hayatımız boyunca sağlamlaştırmaya çalıştığımız çadırın içinde narin, güçsüz ve sürekli kollanması gereken benlik parçasını yaşatmaya çalışırız. Hiç beklemediğimiz bir anda gelen darbeyle hasar gören koruma çadırımız bizde panik yaratır. Tüm gücümüzle oraya omuz verip yeni bir direk çakmaya çalışarak çadırın o tarafını güçlendirmek için uğraşırız. Çünkü dışarıdan görülen çadırın rengi ve büyüklüğüyle içinde yaşatmaya çalıştığımız benlik parçamız arasında büyük farklar vardır. Diğer insanların kişiliğimize ilişkin düşünceleri çadırın dıştan görünüşü temsil ederken bizim farkında olduğumuz benlik parçası; içeride yaşatmaya çalıştığımız çok hassas, zayıf ve kırılgan olan tarafımızı temsil etmektedir. Biz çadırın örtüsü yani beyaz tarafı ile içeride yaşattığımız benlik parçası arasındaki yüksekliği “ Savunma Mekanizmaları” nı kullanarak oluşturur ve dış dünyayla temasını kesmiş oluruz. Bu durum benlik parçamıza dışarıdan gelebilecek tüm tehditlere karşı bir koruma kalkanı oluşturduğu için bizi rahatlatırken dış dünya ile temas etmesini engellediğinden dolayı büyüyüp olgunlaşmasını geciktirir.

           

Biz her ne kadar tedbir alsak, zayıf olan savunmalarımızı güçlendirmek için yeni savunmalar oluştursak da hayat içerisinde yaşadığımız sarsıcı olaylar bazen çadırın bezinin yırtılmasına bazen alttan su almasına bazen de çöken direğin örtüsünün benliğe dokunmasına sebep olabilir. Bu durumda gerçek dünyayla temas eden tarafımız acı çeker fakat iç görü kazanmamızı sağlayan bu kırılmalar olgunlaşmak ve güçlenmek için bize fırsat verir.

          

Şimdi bu yaşatmaya çalıştığımız fakat geliştirmek için çok bir şey yapmadığımız benlik parçamızla, görülmesini istediğimiz benlik parçamız arasında duran, çoğu zaman bizi ayakta tutan, bozulan dengeleri tekrar kuran, kötü gün dostu “Savunma Mekanizmaları” na bir bakalım;

Savunma mekanizmaları genel olarak kişiyi yaşamış olduğu olumsuz olaylardan sonra temeldeki yetersizliklere ilişkin düşüncelerden sıyırıp benliği tekrar denge haline ulaştırmak için  bir çoğu bilinçdışı bir şekilde yapılan açıklamalar, yorumlar ve tepkilerdir. Yani kişinin dış tehditlere karşı vermiş olduğu tepkilerin tamamı savunma mekanizmasıdır.Bunların bir kısmı yaşanan durumları dışsallaştırdığı için kişinin iç görü kazanmasını engellerken bir kısmı da kişinin varlığını devam ettirebilmesi ve hayattan keyif alabilmesi için gereklidir.

Hayatı boyunca insanlara tepeden bakan, sürekli ukala tavırlar gösterip karşısındakini değersizleştirmeye ve kendini mükemmelleştirmeye çalışan narsist yapıların aslında saklamaya çalıştıkları yoğun değersizlik duyguları, incinmişlikleri olduklarını ve kocaman dağ görüntüsünün altında derin kuyulara sahip olduğunu duymuşsunuzdur. Ya da sürekli çevresini suçlayan insanların derin suçluluk duyguları yaşadığını gözlemlemişsinizdir. Benzer bir çok kişilik yapısının savunmalarla ayakta durduğunu ve gelen sağlam bir darbede yere kapaklandığını biliriz. Ancak ayakta durmak için sürekli savunma yapan bu kişilik örüntüleri yerle bir olduklarında normal insan gibi tepki vermez, yaşadıkları öfkeyle ya çevresine ya da kendisine ciddi zararlar verebilirler(İntihar etme, karşısındakini öldürme). Bu kadar uç durumlardan biraz ortalama kişiliklere gelecek olursak; “sürekli kafama takıyorum, her söylenen batıyor vs” gibi şikayetleri olan kişiliklerin enerjilerini aile hayatı, iş hayatı, sosyal hayattan kısıtlayıp kişisel hayatındaki kaygılarına yoğunlaştırdığını görmekteyiz. Benlik bütünlüğünü tam olarak sağlayamayan bu kişiler iletişim kurdukları kişinin tavırlarıyla kendi iç dünyalarında saklamaya çalıştıkları zayıf tarafları arasında bağlantı kurup kendilerini kötü hissederler. Bu spesifik algıların oluşturduğu dengesizliği gidermek içinde sürekli savunma yaparlar. Bu savunmalarla ömrünü geçirenler işlevsellikten çok bir şey kaybetmeseler de yaşam kalitesini düşürürler.      

Sağlıklı bir insanın resme bütün olarak bakabilmesi, siyahı ve beyazı karıştırıp griyi yakalayabilmesi gerektiğinden bahsetmiştik. Bu bağlamda kendini olumlu-olumsuz, güçlü-zayıf taraflarıyla kabul edip bütün olarak algılayan normal insanların da savunma mekanizmalarına ihtiyaçları vardır. Fakat normal insanlar kendini gri olarak algıladıklarından dolayı grinin siyaha kaçan tarafı ona gösterildiğinde çok telaşa kapılıp, var gücüyle karşıya saldırmaz. Kırılmaları diğeri kadar derin olmaz. Üzülür, öfkelenebilir fakat bu tepkiler realite ölçüsünde olur. Bu durumlarda olgun savunma mekanizmaları dediğimiz ( Bastırma , Şakaya vurma,Yüceltme ) gibi  karşı tarafa bir saldırı niteliği taşımayan makul savunmalar göstererek krizi yönetir. Kırılmalarda ciddi yaralar almayacağı gibi kendini geliştirmesi ve olgunlaştırması içinde fırsat olur. Bir örnekle açıklayacak olursak ” grip aşısı vücudu hasta etmeyecek düzeyde grip mikrobu verilerek yapılır ve vücut bu mikroba karşı bağışıklık geliştirir yani güçlenir” . Bu örnekten yola çıkacak olursak zaten kendi benliğimizde var olduğunu bildiğimiz olumsuzluklar bizim zayıf ve geliştirilmesi gereken taraflarımızdır. Çevremizdeki insanların art niyet taşımadan zayıf taraflarımıza ayna tutarak bize göstermesi de kişiliğimize aşı yapılması gibi algılanabilir. Vücudumuza aşının enjekte edilmesi fizyolojik bir acı verse de yararlı olduğunu bildiğimiz için sabreder, acımızı bastırırız. Sağlıklı bir insanın kişiliğine yapılan bu aşılar, ruh dünyasında travmalar oluştursa da bu durum dayanamayacağı büyüklükte olmaz. Kişi bunun farkında olursa anlık duyulan acıları olgun savunmalarla atlatırken aldığı mikroplarla kişiliğinin zayıf yönlerini güçlendirme, olgunlaştırma sürecine girer. Bu sürece de psikolojinin gözünde kendini gerçekleştiren birey olma, bizim kültürümüzde arif insan olma süreci diyebiliriz.                                   

      Şanver YEREBAKAN

Klinik Psikolog / Psikoterapist

YAŞAMDA TELEVİZYON MU? TELEVİZYONDA YAŞAM MI?

Model alma yoluyla öğrenmenin en yoğun olduğu okul döneminde (7-15 yaş) televizyon; çocuklarımızın zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişimini yakından etkilemektedir. Bu dönemde çocuklarımızın doğruları yanlışları, iyileri kötüleri, güzelleri çirkinleri öğrenmeleri ahlaki gelişimlerini; toplum içinde ben kimim?, cinsiyete ilişkin toplumsal rollerim nelerdir?, kişisel ve ailevi sorumluluklarım nelerdir?, içinde yaşadığım toplumun örfleri-adetleri-gelenekleri-inançları nelerdir? gibi sorulara cevap aramaları sosyal gelişimlerini; kültürün, toplumunun özelliklerini analiz edip güzelliklerini ve eksikliklerini fark etmeye çalışması, geçmişi yorumlama ve geleceği de yordamaya çalışması, kendi hayatı ile ilgili ciddi planlar yapmaya başlaması zihinsel gelişimlerini sürdürdüklerini göstermektedir.

Televizyon, böylesine kritik bir dönemde çocuklarımızın gelişimine destek olabileceği gibi çok ciddi zararlarda verebilir. Bunun için televizyonu ne yok sayabiliriz ne de tamamen hayatımızın merkezine alabiliriz. Yapmamız gereken televizyonu kontrol altına almaktır. Televizyonu kontrol altına almak ne demektir? Televizyonu kontrol altına almak; sana ne katacağını ve senden ne götüreceğinin farkında olmak, ne zamanlar izlememiz gerektiğini bilmek (dersten arta kalan vakitte mi televizyon yoksa televizyondan arta kalan vakitte mi ders), neyi niçin izlediğini bilmektir. O halde amacına uygun bir şekilde ( haber, belgesel, fikir-tartışma programları, yöreyi- kültürü anlatan filmler, hobilerle ilgili ve gelişim alanlarını destekleyen programlar ) kullanıldığı zaman çocuklarımızın gelişimlerine katkı sağlayacaktır. Aksi takdirde zamanımızın çoğunu alıp götüren, çocuklara ahlaki-sosyal gelişimlerinde olumsuz model teşkil eden (cinsellik ve saldırganlık dürtülerini tahrik ederek sapkınlık oluşturan), aile ve okul hayatında çatışmalar yaşamasına sebep olan bir durum olarak karşımıza çıkacaktır.

Çocuklarımızın okul motivasyonunu ve ders başarısını artırmak zamanın iyi planlanmasıyla mümkündür. Yapılan ders programı, çocuğun ihtiyaç duyabileceği her türlü faaliyeti belli düzeylerde gerçekleştirebileceği şekilde oluşturulmalıdır. Eğer önemli bir futbol maçı veya vazgeçemeyeceği bir program varsa onu derslerini ve diğer işlerini aksatmayacak şekilde izlemesine izin verilmelidir. Televizyonu tamamen yasaklamak hırçınlaştırıp ders başarısını düşürebileceği gibi kontrolsüz bırakmakta okul motivasyonunu olumsuz etkileyecektir. O halde yok sayamadığımız televizyonu aile düzenimizi ve çocuklarımızın gelişimini olumsuz etkilemeyecek şekilde hayatımıza yerleştirmeliyiz.

Şanver YEREBAKAN

Klinik Psk. / Psikoterapist

YALAN SÖYLENİR Mİ ? SÖYLETİLİR Mİ?

Var olan bir durumun çevreden istenilen tepkiyi alabilmek adına olduğundan farklı yansıtılmasını yalan söyleme davranışı olarak tanımlıyoruz. Aileleri tedirgin eden ve kaygılandıran yalan söyleme davranışı, beş-altı yaşlarına kadar korkulacak bir durum değildir. Zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimi göz önünde bulundurduğumuz zaman yalan kavramına çocuğun anlam vermesi, ahlaki bir yapı içerisinde değerlendirmesi altı yaşından sonra ortaya çıkabilmektedir. Çocuğun duygusal dünyasında ürettiği senaryoları, hayalindeki kahramanları ve onlarla olan ilişkilerini gerçek bir durum gibi sizinle paylaşıyor olması yalan olarak değerlendirilmemeli, kendini size açtığı bu davranışlar engellenmemelidir.

Okul dönemindeki bir çocuğun yalan söylemesinin sebeplerine bakacak olursak; Beklentilerini karşılayamayan çocuk, mahçübiyet duygusunu yaşamamak ve ailesine hayal kırıklığı yaşatmamak adına durumu olduğundan farklı yansıtabilir. Örneğin;  Arkadaşıyla kavga etmeyeceği konusunda babasına söz veren çocuğa, komşudan gelen şikâyet üzerine, yaşananların sebepleri suçlayıcı bir tavırla sorulursa olayı inkâr edebilir ya da kendini haklı çıkarmak için yalan söyleyebilir.

Yapılan bir araştırmada yalan söyleyen çocuklarda aşağılık duygusu, suçluluk duygusu, saldırganlık ve kıskançlık duygularının baskın olduğu gözlemlenmiştir. Bu durumda gösteriyor ki çocuklarımız bir şekilde çevreden kabul görme,  eksikliklerinden dolayı değer kaybetmeme, etrafındaki insanları mutlu ederek onların ilgisini ve sevgisini kazanma adına bu davranışları sergiliyor. Örneğin; Fakir bir öğrenci, sınıf arkadaşlarına eksikliğini yaşadığı yönünü hissettirmemek için maddi durumunun iyi olduğunu söyleyebilir veya ailenin, okulun, toplumun onaylamadığı bir davranışı gerçekleştiren çocuk farklı senaryolarla durumu kabul edilebilir bir şekilde değiştirebilir.       

Bazı çocuklarda belli bir yaşa gelmesine rağmen olayları abartarak, ilginç bir halde hayretler içerisinde anlatarak çevresindeki insanların dikkatini çekmekten onları şaşırtmaktan büyük zevk alır. Bu tip çocuklar aile ve arkadaş ortamında kişisel özellikleri ile anlam ifade edememenin oluşturduğu eksikliği giderilmeye yönelik davranış sergilemektedir.

Kişilerin var olan durumdan zarar görmemek için söylediği yalanların yanında bir de sistemli olarak bazı amaçları gerçekleştirmek için gerçeğe çok yakın bir şekilde kurgulanmış yalan söyleme davranışı vardır. Ailesinden ve arkadaşlarından soyutlanan, çevresinde meydana gelen değişiklere karşı kayıtsız kalan çocuğun yalan söyleme davranışına çalma davranışının eklenmesi ile olay kontrolden çıkmaktadır. Diğerlerinden farklı özellikte olan patolojik yalan, duygudurum bozukluğu belirtisi olarak değerlendirilmektedir.

Genel olarak değerlendirdiğimizde günlük yaşamda karşılaştığımız yalanların çoğu aile içi iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Çocuğunu idealize etmiş olduğu prototipe benzetmeye çalışarak ve akranlarıyla karşılaştırarak kendi benliğini tatmin etmeye çalışan aileler, çocuklarına hata yapma ve zayıf olma hakkı tanımamaktadırlar. Eğer çocukla aile arasındaki duvarlar yıkılır karşılıklı olarak yapılan yanlışlıklar, sorumluluklar, yetersizlikler yargılamadan konuşulabilir ve var olan problemler eleştirilmeden kabul edilip, çözüme kavuşturma konusunda ortak hareket edilebilirse belki yaşanan problemler tamamen ortadan kalkmayacak fakat yalan söyleme davranışı kontrol altına alınacağından dolayı problemin büyüyüp çözümsüz hale gelmesi engellenmiş olacaktır.

     Şanver YEREBAKAN

Klinik Psikolog / Psikoterapist